Ammaca / Gamaleda

       

Img Godin vereerd in Limburg

Bij de resauratie van een brouwerij in Maastricht werd in 1894 een votief altaarsteen gevonden uit de vierde eeuw waarvan de tekst nog deels te lezen was: Ammacae sive Gamaledae (...) vndi.
Vertaald: Aan Ammaca of aan Gamaleda.
(Goos Blz.55 )

In Namenstudien ziet men Ammacae als de naam van een Gallische Godin.
De naam Ammacae komt van de stam "ammait ", wat "oude vrouw " betekend. Het achtervoegsel "ca " kan een toevoeging zijn om een nuance aan te brengen, zodat Ammacae vertaald kan worden als "hoog geëerde moeder " (Namenstudien.pdf Blz.239-241, de pagina nummering geeft echter 226-228 aan ).
Gunivortus Goos komt met een vergelijkbare duiding van de naam Ammacae: "zeer eerbiedwaardige moeder ".  (Goos Blz.56 )
In Naamkunde (jaargang 14) ziet men Ammacae als de naam van een Godin en duid men deze naam als "kracht, gezondheid" (zie Naamkunde Blz.215 ).
Gamaledae is daarintegen een Germaanse naam. "Gamal " betekend oud en "eda " komt mogelijk van het Gotische "aikei": "moeder " en het oud Hoog Duitse "eidi", zoals in het woord "fötar-eidi", wat "zoogvrouw" of "oppas" betekend. Gamaledae is dan dus te vertalen als oude geëerde wijze moeder.  (Goos Blz.223,   Namenstudien.pdf Blz.239-241 ).
Beidde namen op deze oude steen hebben dus dezelfde betekenis, de een is Gallisch/Keltisch, de andere Germaans.

Ammacae / Gamaledae is dus een oude, geëerde moedergodin.
Beidde namen eindigen op "ae" wat een meervoud aanduidt zodat beidde namen een Matronae kunnen aanduiden; een drievoudige Godin. Het gaat hier dan om een Gallisch/Keltische naam en een Germaanse naam voor dezelfde drievoudige Moedergodin  (Goos Blz.223 ).

Soms worden Ammacae en Gamaledae als twee verschillende Godinnen gezien. Gamaledae komen we dan tegen op Germaanse websites en overzichten, Ammacae op Gallisch/Keltische websites en overzichten, waarop men dan voornamelijk de Godin van het eigen taalgebied bespreekt, en de andere even noemt als die andere Godin die ook op dezelfde steen staat. Op de steen staat echter aan Ammacae  óf  Gamaledae.
Wanneer het om twee verschillende Godinnen zou gaan, mogen die dan blijkbaar onderling uitmaken voor wie de steen is. Daarom zie ik Ammacae en Gamaledae als twee namen van één Godin, zodat de steen dan gewijd is aan de Godin bekend als Ammacae of Gamaledae.

Votiefstenen

De naam Ammaca komt voor op twee votief stenen gevonden bij Keulen, echter niet gewijd aan de Godin Ammacae maar de steen was geschonken door een persoon met de naam Ammaca (zie docgo.net en de afbeeldingen rechts ). Op de kleine steen is te lezen: "Ammaca? / v(otum) s(olvit) l(ibens) m?(erito)]." VSLM staat voor "heeft zijn/hun gelofte graag en met reden ingelost"  (Goos Blz.11 ), dus op deze steen staat "Ammaca heeft zijn/haar geloofte graag en met reden ingelost". Het is bij deze stenen duidelijk dat hier met Ammaca niet de Godin bedoelt wordt maar de persoon die de steen na een gelofte aan een God of Godin geschonken heeft, zoals de steen rechts aan de Matronis Austriahenis.
Op een votiefsteen gewijd aan de Godin Nehalennia komen we als schenker ene Ammacius tegen, de manlijke variant van Ammaca  (zie www.GeheugenvanNederland.nl ).
Deze stenen zijn dus niet gewijd aan de Godin Ammacae maar zijn opgedragen aan andere Goden / Godinnen door personen die mogelijk naar de Godin Ammacae vernoemd zijn.

Het kruikje van Lucius

Er is een kruikje uit de tweede eeuw gevonden waarop de naam Amaka voorkomt.
Dit kruikje is gevonden tussen de restanten van een Romeinse pottenbakoven bij Heerlen. De oven lijkt te zijn ontploft en ingestort, voordat de kruik klaar was.
Het gerestaureerde kruikje dat je hiernaast afgebeeld ziet, is ongeveer 22½ cm hoog met een diameter van zo´n 14¾ cm. De bovenste tekst op het kruikje begint met een latijns alfabet, waarvan echter één letter, de I, ontbreekt. Verder vinden we op deze plaats op het kruikje de tekst: "Lucius Amaka fecit Ferenius legonam "  Onderaan de kruik zien we twee regels, bij de bovenste regel lezen we: "Lucius Ferenio d(...) b(...) et p(...) diko " en op de onderste regel: "Lucius p(...) diktus Metcius ili fecit in oficina "
In deze tekst zitten een aantal schrijffouten, zo zou het woord "ili" als "illi" geschreven moeten worden en het woord "oficina" als "officina" (= bedrijf/werkplaats), "Amaka" zou hier "Ammaka" moeten zijn en Lucius schrijft fonetisch en maakt hier en daar van een C een K, zoals bij "diko" (=dico) en "diktus" (=dictus), zodat we hier "Ammaca" of ook "Ammacae" zouden kunnen lezen. (Bogaers Blz.2-4 - volgens pagina nummering Blz.11-13  en  Nelissen Blz.8-9 ).  Letterlijk vertaald is de eerste zin bovenaan op de kruik:

"Lucius Ammaca/e maakt Ferenius kruik"


De onderste twee zinnen op de kruik lezen vertaald:

"Lucius Ferenio d(...) b(...) en p(...) zeggen/wijden "
"Lucius, p(...) genaamd Metcius, haar gemaakt in werkplaats "


De eerste zin is lastig te vertalen. Ik vond o.a. de mogelijkheid d(eo/ea) b(ono) et p(atrio).
Dea = Godin, Bono = goed, Patria = vaderland/geboorteplaats, zodat je dan krijgt:

"Lucius Ferenio Godin goed en/ook vaderland/geboorteplaats zeggen/wijden "

Of:

"Lucius, Ferenio Godin goed en geboorteplaats, wijden "


"Lucius, p(...) genaamd Metcius, haar gemaakt in werkplaats "

De "p" in deze zin kan de beginletter zijn van publice (= officieel) of prius/prisco (voorheen). De laatste twee zinnen zou je dan naar goed Nederlands kunnen vertalen als: Lucius wijd (deze kruik) aan de Goede Godin Ferenio van zijn geboorteplaats.
Lucius, voorheen genaamd Metcius, heeft (deze kruik) voor haar gemaakt in zijn werkplaats.


Voor ons is de zin van het bovenste deel van de kruik interessant:

"Lucius Ammaca/e maakt Ferenius kruik"


Het vertalen van deze zin is lastig. Het woord Ferenius en Ferenio die beiden op de kruik voorkomen zijn onbekende woorden of namen. Het kan zijn dat Lucius deze fonetisch gespeld heeft. Er zijn twee votiefaltaren gevonden gewijd aan de Godin Fernovinae bij Meckenheim en Keulen. Men heeft ook de plaatsnaam Feresne gevonden op een oude reiskaart, de Tabula Peutingeriana.   Feresne kan vervoegd worden als Feresnius waarbij Lucius dan de -s- weggelaten kan hebben. Ferenio kan de derde of zesde naamval zijn van Ferenius. (Bogaers Blz.8 - volgens pagina nummering Blz.17  en  Nelissen Blz.9-10 ).
De Godin Ferenio in de tweede zin onderaan de kruik zou dan te vertalen zijn als de "goede Ferenische Godin ".
Ferenius kan dus een plaatsnaam zijn. Deze plaatsnaam kan betrekking hebben op Lucius, op Ammaca/e of op de kruik. In de zinnen onderaan de kruik blijkt dat de kruik gewijd is aan de Godin uit Ferenius, dus de eerste zin bovenaan de kruik zou kunnen zeggen dat Lucius Ammaca de kruik gemaakt heeft voor Ferenius.
Echter de combinatie van de manlijke naam Lucius en het vrouwelijke Ammaca is vreemd. Anderen komen daarom ook met de vertaling Lucius Ferenius (= Lucius uit Feresne of Lucius de Feresniër) heeft deze kruik gemaakt voor Ammaca.
Mogelijk is hier Ammaca/e de naam van de goede Godin uit de plaats Feresne.
Je zou de tekst dan ook kunnen vertalen als:

Lucius heeft deze kruik gemaakt voor Ammaca uit Feresne

In plaats van Feresne zijn ook andere plaatsen mogelijk, zoals bijvoorbeeld Fere(n)num (Bogaers Blz.9 - volgens pagina nummering Blz.18 ).

Anderen interpretaties menen dat Lucius de kruik gemaakt heeft voor zijn vrouw of geliefde genaamd Ammaca. Ik las echter dat een dergelijke kruik met inscripties normaal gesproken kopers uit die tijd niet zou aanstaan, dus mogelijk ook niet zoveel indruk zou maken op mogelijk de vrouw of vriendin van Lucius. Mogelijk had de kruik dan ook een ander doel  (Zie Romeinen.nl ).
Mijns inziens blijven dit subjectieve interpretaties en is de interpretatie dat Lucius deze kruik gewijd heeft aan de in Feresne vereerde Godin Ammacae goed mogelijk en de vertaling lijkt dan tevens logischer.

"Lucius heeft deze kruik gemaakt voor Ammacae uit Feresne"

"Lucius wijd (deze kruik) aan de goede Godin van z'n geboorteplaats Feresne "

"Lucius, voorheen genaamd Metcius,
heeft deze kruik voor haar (Ammacae) gemaakt in zijn werkplaats 
"


 (Gebruikte bronnen: IfThenIsNow.nl,   Jeff Nelissen, Leven in Romeins Heerlen Coriovallum,
Romeinen.nl  en  RU.nl - Kruik van Lucius
 )


Grafstenen

Er is een steen gevonden bij Zülpich uit eerste eeuwen van onze jaartelling met daarop de naam Ammacae (Zie Heidelberg.de ).
De tekst leest: Iuliae Superi fil(iae) Ammacae et C(aio) Octavio Materno et.
Vertaald: Julia Ammacae dochter van de Super en Gaius Octavia Maternus, etc

 (Zie Lehner Blz.312 )

Op enkele website's kom ik tegen dat men denkt omdat het hier om een grafsteen gaat dat daarom ook de steen met "Ammacae sive Gamaledae" een grafsteen zou zijn.
Maar sive betekend "of"  (LatijnNederlands.nl ), de ene naam is Gallisch/Keltisch en de andere naam is Germaans en beidde namen betekenen ook nog eens hetzelfde: "Hoog geëerde moeder (Ammaca)" / "oude geëerde wijze moeder (Gamaleda)"; vreemde dubbele naam voor iemand. Hoe kan men dit interpreteren als de namen van één persoon?
Wanneer dit een grafsteen zou zijn, is de vraag van wie dan, Ammacae of Gamaledae? Volgens Gunivertus Goos wordt de duiding dat het hier om een grafsteen zou gaan dan ook niet breed gedragen  (Goos Blz.56).


Scandinavië

In de Edda komen we een Amma tegen in de Rígsþula (Het lied van Rig).
Amma betekend in het Oud Noors / IJslands "grootmoeder". De Rígsþula stamt uit de twaalfde eeuw en gaat over het ontstaan van de standen van de "knechten", "boeren" en "edelen". Amma was de stammoeder van het boerengeslacht  (Zie Grant Blz.23 ).

Keltische Godinnen

In de Ierse mythologie komen we een Anann / Anand / Anu / Ana tegen.
Deze naam bekend rijkdom of overvloed. In Munster zijn twee heuvels naar deze Godin genoemd; de borsten van Anu  (Zie Wikipedia ). Anu wordt vaak gelijkgesteld met Danu, maar er is evenveel bewijs tegen deze gelijkstelling als voor. Elders wordt deze Godin als Anand weer gelijkgesteld met de Morrigan, doch het is onzeker of de informatie waarop dit gebaseerd is betrouwbaar is. Het is dus goed mogelijk dat Ana / Anu / Anand / Danu en de Morrigan één en dezelfde Godin zijn, maar Anu / Annan / Anand kan ook heel goed een zelfstandige Godin zijn. Ze wordt door moderne Pagans vaak als een Moeder Aarde Godin gezien, maar ook wel als een Godin der soevereiniteit. Er is heel weinig in de mythologie over deze Godin te vinden.  (Zie Daimler Blz.29-30  en  Lankester Blz.202 )

Sint Anna

Verder heb ik niets kunnen vinden over een Godin Ana / Anna / Ama / Amma in Nederland / België en aangrenzende landen.
Wat ik wel ben tegengekomen is dat men de heilige St. Anna als een kerstening van een lokale Godin interpreteerd. Hierbij gebruikt men de mythe van St.Anna  (moeder van de Bijbelse Maria ), die o.a. in Molenschot vereerd wordt en waarvan in ieder geval zeker is dat deze totaal niets met Nederlandse of Belgische Godinnen te maken heeft.
Plaatsen zoals Sint Anna ter Muiden en Sint Annaparochie in Friesland worden wel als bewijs aangevoerd van dat er ooit een Moedergodin Anna in Nederland vereerd werd, doch enig verder onderzoek leert dat Sint Anna ter Muiden oorspronkelijk Mude heette en pas in de 17de eeuw hernoemd werd naar Sint Anna ter Muiden om de plaatsnaam te kunnen onderscheiden van Muiden in Noord Holland.
Sint Annaparochie in Friesland werdt in de zestiende eeuw gesticht en heette toen Altena. Later kreeg het plaatsje Altena een kerk die Sint Anna parochie genoemd werd, een naam die overging op het dorpje Altena.
Bij alle bovengenoemde plaatsen gaat het om dezelfde St. Anna; de moeder van Maria uit het Bijbelse Midden Oosten. Er zijn vele St. Anna´s  (zie Heiligen.net )  doch geen van hen lijkt enige connectie te hebben met een Nederlandse of Belgische Godin.
De oorspronkelijke Anna en de mogelijk aan haar ten grondslag gelegen gekerstende Godin zullen we eerder in de richting van het Midden Oosten moeten zoeken

 (Zie Heiligen.net  en  Wikipedia ).

De Godin Ammacae / Gamaledae

Deze Nederlandse Moedergodin, mogelijk ook een drievoudige matrone, kan met Haar Gallisch/Keltische naam Ammacae of met Haar Germaanse naam Gamaledae aangeroepen en geëerd worden. Beidde namen hebben een vergelijkbare betekenis van oude geëerde wijze moeder. Meer dan Haar naam is er van deze Godin niet bekend. Wellicht kunnen we meer over deze Godin te weten komen door persoonlijke ervaringen.


Martin Roek      


Naar de bovenkant van deze pagina